Okres ciąży i porodu kojarzy nam się zazwyczaj z czymś wspaniałym i niezwykłym. Można się spotkać, ze stwierdzeniami, że to najpiękniejszy czas w życiu. Jednakże nie zawsze tak jest, a nawet w większości przypadków rzeczywistość wygląda zupełnie inaczej.
Nie każda para bez problemu zachodzi w ciąże. W trakcie oczekiwania na dziecko często pojawiają się różnego rodzaju komplikacje, sam poród też nie zawsze wygląda, tak jakby rodzice tego chcieli. Później rozpoczyna się połóg, zazwyczaj również bardzo trudny czas dla młodej mamy. To wszystko sprawia, że kobieta może czuć się źle fizycznie i psychicznie. Z tego powodu w okresie ciąży lub po porodzie mogą się pojawić różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne. Najczęściej są one dzielone na trzy typy: baby blues, depresja poporodowa oraz psychoza poporodowa.
Dotychczas nie stwierdzono dokładnej przyczyny ich powstawania. Wpływ hormonów jest istotny, ale nie jedyny, ważną rolę odgrywają również czynniki genetyczne i psychospołeczne.
Jakie są czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń emocjonalnych w ciąży i po porodzie?
Czynniki ryzyka powstania omawianych zaburzeń mogą się wiązać bezpośrednio z czasem ciąży i porodu, ale nie muszą.
Sytuacje, które będą zwiększały ryzyko zaburzeń psychicznych to:
- stresujące wydarzenie w życiu,
- samotność,
- przekonania związane z posiadaniem nieślubnego dziecka,
- konflikty z partnerem,
- brak satysfakcji ze związku,
- przemoc w rodzinie,
- złe relacje z matką,
- trudna sytuacja zawodowa lub finansowa,
- nieplanowana ciąża,
- poronienia lub porody martwych dzieci,
- ciężki poród,
- hospitalizacja w ciąży,
- zagrożenie życia dziecka lub jego hospitalizacja.
Trudno się dziwić, że po wielu takich przejściach organizm nie jest w najlepszej formie i ciężko się cieszyć z pierwszych dni macierzyństwa. Kobieta potrzebuje czasu, wsparcia i zrozumienia. Nie tylko dla dziecka, ale i dla młodej mamy wiele rzeczy jest nowych, więc jest to oczywiste, że musi się ich dopiero nauczyć.
Czym jest baby blues?
To inaczej smutek poporodowy, który objawia się częstymi zmianami nastroju. Występuje nawet u 85% kobiet po porodzie, dlatego kobieta w ciąży, jak i jej partner powinni zostać poinformowani jak sobie poradzić w takiej sytuacji. Ten stan może pojawić się już w pierwszych dniach połogu i trwać nawet do 4. tygodnia. Bardzo ważne jest to, że nie wymaga on profesjonalnego wsparcia psychologicznego, a jedynie pomocy i wsparcia ze strony bliskich osób.
W tym okresie kobieta może być smutna, bezradna, zagubiona, zdezorientowana, płaczliwa lub zirytowana. Te stany będą przeplatane radością, miłością i zadowoleniem z powodu posiadania dziecka. Sytuacja, w której młoda mama będzie mogła podzielić się swoimi ambiwalentnymi odczuciami co do macierzyństwa, będzie już dla niej dużą pomocą. Potrzebuje ona do tego nieoceniającej rodziny, znajomych lub położnej. W takiej sytuacji należy kobietę zapewnić, że ten ciężki czas jest przejściowy i pomóc w codziennych obowiązkach. Nie należy lekceważyć tego stanu, ponieważ może się on rozwinąć w poważniejsze zaburzenie.
Czym jest depresja poporodowa i jak ją odróżnić od baby blues?
Częstość występowania tego zaburzenia to 10-25%, pojawia się ok. 6 tygodnia po porodzie, ale pierwsze objawy mogą występować już w trakcie ciąży. Do najbardziej typowych objawów należą: obniżony nastrój, smutek, niepokój, lęk, brak odczuwania przyjemności, senność/bezsenność, zaburzenia koncentracji, a nawet pamięci, obojętność wobec dziecka lub nadmierny lęk o nie, myśli o śmierci i plany samobójcze. W przypadku występowania takich symptomów nie wystarczy już tylko pomoc i wsparcie bliskich osób. Kobieta powinna udać się do specjalisty oraz rozpocząć psychoterapię i/lub farmakoterapię. Istnieją obecnie leki, które w bardzo małym procencie przenikają do mleka matki, więc karmienie piersią nie jest przeciwwskazaniem do ich przyjmowania. Wykazano również wpływ zaburzeń tarczycy na obniżony nastrój. Z tego powodu powinna zostać przeprowadzona rozszerzona diagnostyka internistyczna.
Jak rozpoznać psychozę poporodową?
Jest ona najrzadziej występującą chorobą w okresie poporodowym. Częstość jej występowania szacuje się na 0,1-0,2%. Pojawia się zazwyczaj w pierwszych dwóch tygodniach po porodzie i może mieć bardzo gwałtowny przebieg. Do objawów należą: halucynacje, urojenia, nieadekwatne zachowania, bezsenność, obecność myśli o śmierci i plany samobójcze. W takiej sytuacji kobieta wymaga jak najszybszej pomocy psychiatry, a bardzo często również hospitalizacji.
Jak zapobiegać występowaniu zaburzeń emocjonalnych w ciąży i połogu?
W naszym kraju lekarz lub położna, którzy prowadzą ciążę, opierają się na Rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Są one wyznacznikiem, jakie badania powinny zostać zlecone w odpowiednich tygodniach ciąży. Znajduje się tam również ocena ryzyka i objawów nasilenia depresji. Oznacza to, że już w ciąży kobieta jest obserwowana pod kątem wystąpienia problemów psychologicznych. Do oceny tego ryzyka stosowany jest specjalny kwestionariusz. Poza nim ważna jest sama rozmowa z pacjentką i jej partnerem o ewentualnych lękach i problemach.Pacjentka nie powinna czuć się skrępowana mówieniem o swoim stanie psychicznym. Ponadto badania naukowe wykazały, że stosowanie takiej profilaktyki istotnie zmniejsza ilość występowania zaburzeń psychicznych w okresie okołoporodowym.
Bibliografia:
- Biblioteka położnej, Edukacja przedporodowa, pod. red. G. Iwanowicz-Palus, A. Bień, Wyd. 1, Warszawa, PZWL, 2020, ISBN 978-83-200-5983-0.
- R. Jaeschke, Okołoporodowe problemy zdrowia psychicznego: garść praktycznych uwag diagnostycznych [online], Kraków, mp.pl, 10.12.2019 [dostęp 08.09.2020], Dostępny w Internecie <https://www.mp.pl/ginekologia/poloznictwo/203204,standard-organizacyjny-opieki-okoloporodowej-krok-po-kroku-okoloporodowe-problemy-zdrowia-psychicznego-arsc-praktycznych-uwag-diagnostycznych>.
- Depresji poporodowej nie można lekceważyć [online], mp.pl, 30.09.2016 [dostęp 08.09.2021], Dostępny w Internecie <https://www.mp.pl/poz/psychiatria/aktualnosci/150763,depresji-poporodowej-nie-mozna-lekcewazyc>.
