Narodziny to wyjątkowy moment nie tylko dla matki, ale również dla przychodzącego na świat noworodka.
Dla małego człowieka nie tylko poród stanowi rytuał przejścia, ale również pierwsze godziny po narodzinach, bowiem jest to czas adaptacji do nowych warunków życia. Noworodek musi nauczyć się samodzielnego oddechu, poradzić sobie z dużą ilością bodźców w środowisku zewnątrzmacicznym oraz wykorzystać efektywnie odruch ssania, by pobierać pokarm.
Pierwsze godziny życia noworodka nazywane są “złotą godziną” ze względu na wpływ okresu okołoporodowego na emocje zakodowane w jądrze migdałowatym. Wiele badań z zakresu perinatologii podkreśla znaczenie drogi porodu oraz atmosfery okołoporodowej na dalszy rozwój sfery emocjonalnej i poznawczej młodego człowieka.
Jakie procesy adaptacyjne noworodka możemy wyróżnić?
-
Pierwszy oddech
Układ oddechowy płodu przed porodem był wypełniony płynem owodniowym, zaś ruchy oddechowe w ciąży nie pełniły kluczowej roli w wymianie gazowej. Zewnętrzny ucisk kanału rodnego matki zachodzący w trakcie porodu na klatkę piersiową dziecka, powoduje ewakuację płynu owodniowego z drzewa oskrzelowego, zaś przecięcie pępowiny po narodzinach wymusza na noworodku samodzielną pracę oddechową. Pierwszy oddech jest doświadczeniem dość bolesnym dla małego dziecka, bowiem jego drogi oddechowe nie są przyzwyczajone do suchej atmosfery o temperaturze niższej o blisko 10 stopni Celsjusza.
-
Termoregulacja
Płód w trakcie rozwoju prenatalnego rozwija się w jamie macicy, w której panująca temperatura jest podyktowana kondycją zdrowotną matki. Dziecko przed narodzinami nie musi uruchamiać mechanizmów termoregulacyjnych, ponieważ ma zapewniony stały komfort cieplny, jednak po porodzie jego skóra jest mokra i wystawiona na dużą różnicę temperatur. Zależność ta może generować dodatkowy stres po narodzinach oraz trudności w oddychaniu, dlatego istotną rolę pełni zapewnienie najwyższego komfortu cieplnego dziecku. Najbardziej fizjologiczną oraz skuteczną metodą jest ułożenie noworodka na brzuchu matki oraz okrycie go suchymi pieluszkami. Bardzo istotne jest, aby materiał do okrycia dziecka nie stanowił bariery w kontakcie “skóra do skóry”. Ciepło ciała matki, jej głos, subtelny dotyk oraz otulenie wpływają znacząco na poczucie bezpieczeństwa najmłodszego członka rodziny, a także jego adaptację do nowych warunków życia.
-
Samodzielne pobieranie pokarmu
Mimo pełnej zależności noworodka od matki, ssaki rodzą się z wrodzonymi odruchami, które umożliwiają pobieranie pokarmu. Jedną z takich reakcji jest odruch ssania i szukania. Zależność ta warunkuje odwracanie główki noworodka w kierunku drażnienia i wykonywanie ssących ruchów jamą ustną. Odruch ten ujawnia się zwykle ok. 8-10 minuty po narodzeniu, kiedy dziecko zaczyna fazę aktywności. Rodzice dostrzegają wówczas, iż dziecko intensywnie porusza buzią. Aby noworodek miał przestrzeń na realizację swoich odruchów oraz pełną adaptację do życia w środowisku pozamacicznym, najlepiej by przebywał w niezakłóconym kontakcie “skóra do skóry” (ang. “skin to skin”), bowiem badania dowodzą, iż jest to najlepsze miejsce do regeneracji po porodzie.
-
Zmiany adaptacyjne związane z przejściem przez kanał rodny
Zaskoczeniem dla młodych rodziców może być wygląd ich dziecka po porodzie. Noworodek po ułożeniu na brzuchu matki zwykle jest daleki od obrazu szerzonego w mediach społecznościowych, czy na rodzinnych fotografiach. Większość dzieci po porodzie ma nieco zniekształconą główkę, bowiem struktury kostne musiały się zaadoptować do przejścia przez kanał rodny. Czasem można zaobserwować też obrzęk, pęknięcia drobnych naczyń lub zasinienie na części przodującej (czyt. główki). Zdarza się, iż twarz nowego członka rodziny jest opuchnięta i poszukiwanie rysów twarzy rodziców może być mocno utrudnione. Noworodek po porodzie ma kolor skóry daleki od różowego, czy cielistego, a raczej zbliżony jest do fioletu. Całe ciało świeżo narodzonego dziecka jest pokryte mazią płodową, a niejednokrotnie śluzem i krwią.
Jakie procedury okołoporodowe stosuje się u noworodków?
-
ocena w skali Apgar
Niezależnie od miejsca porodu, noworodek zaraz po narodzinach podlega opiece medycznej, która ma za zadanie stać na straży jego bezpieczeństwa. Jednym z warunków zapewnienia dobrych możliwości do dalszej, spokojnej adaptacji jest ocena w skali Apgar. Oceny tej najczęściej dokonuje położna prowadząca poród zaraz po narodzinach dziecka lub obecny przy porodzie lekarz neonatolog.
-
odpępnienie
Jeżeli stan matki i noworodka na to pozwalają, po ustaniu tętnienia pępowiny dochodzi do jej przecięcia. Odpępnienie ma miejsce ok 5 -15 minut po porodzie. Dochodzi wówczas do zmiany krążenia z płodowego na noworodkowe, wobec czego noworodek staje się samodzielny pod względem wymiany gazowej. W tym procesie może aktywnie uczestniczyć każde z rodziców, osobiście przecinając pępowinę.
-
kontakt "skóra do skóry"
Jeżeli stan zdrowia noworodka nie budzi wątpliwości personelu medycznego, kontakt skóra do skóry powinien mieć charakter nieprzerwany przez 2 godziny. W tym czasie dziecko nagrzewa się, przystawia do piersi oraz wycisza w ramionach mamy. Po upływie tego czasu, położna w towarzystwie matki, dokonuje pomiarów antropometrycznych (czyli: pomiar masy, długości itd.) Bardziej szczegółowe badanie jest wykonywane przez lekarza neonatologa do 12 godzin od porodu, podczas tej konsultacji omawiana jest kwestia szczepień i pozostałych zabiegów okołoporodowych, np. podanie domięśniowo / doustnie witaminy K.
Bibliografia:
- Standard organizacyjny opieki okołoporodowej z 2018 roku - dostęp z dn. 1.12.21 pod adresem: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001756/O/D20181756.pdf;
- Poród naturalny K. Oleś, 2021, Natuli, Szczecin;
- Midwife‐led continuity models versus other models of care for childbearing women. Sandall J, Soltani H, Gates S, Shennan A, Devane D. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 4. Art. No.: CD004667. DOI: 10.1002/14651858.CD004667.pub5. dostęp z dn. 1.12. 2021.
